Planowanie to jeden z kluczowych procesów w zarządzaniu placówka niepubliczną. Dyrektor szkoły lub przedszkola – jak każdy inny kierownik organizacji – musi mieć możliwość wyznaczania celów i odpowiednich działań, aby je osiągnąć. Jak z planowania uczynić sprawne narzędzie kierowania, które uwzględni różnorodne potrzeby współczesnej placówki edukacyjnej?

Planowanie działań placówki oświatowej – szkoły lub przedszkola – to nic innego, jak przewidywanie zdarzeń i stanów rzeczy, na które chcemy mieć realny wpływ. Całą naszą planistyczną aktywność (wyobraźnię, wiedzę) pobudza cel, jaki sobie wyznaczyliśmy, lub zadanie, jakie nam postawiono. Tak więc planowanie to praca koncepcyjna, plan natomiast to struktura składająca się z przyjętych przez nas przyszłych stanów rzeczy, sposobów działania, konkretnych realizatorów i wyznaczonych terminów. Planowanie jest procesem, a plan decyzją.

Problemy z efektywnym planowaniem pracy

Planowanie działań placówki edukacyjnej nie jest łatwe, a przy tym przez lata obrosło wieloma nieporozumieniami. Z czego wynikają trudności szkolnego planowania? Przede wszystkim z trudnych do precyzyjnego opisania celów (czyli przyszłych stanów rzeczy) postawionych przed szkołą czy przedszkolem jako jednostką edukacyjną. Są one różnorodne (dydaktyczne, wychowawcze, opiekuńcze, środowiskowe itd.), długofalowe, dotyczą pozytywnych (według jakiejś skali wartości ) zmian w osobowości wychowanków, to z kolei jest niełatwe do operacyjnego ujęcia. Trudności wynikają także z niełatwej oceny czasu, jaki jest potrzebny do osiągnięcia celów szkoły czy przedszkola. Tak się bowiem często składa, że wychowankowie mogą ułatwiać (przyspieszać) osiąganie pożądanych stanów rzeczy, ale mogą także przeszkadzać. Dlatego też do szkolnych planów wkrada się wiele sformułowań nieprecyzyjnych, nieoperacyjnych, ogólników, słusznych założeń, idei, których później w żaden sposób nie można zweryfikować. W rzeczywistości zatem nie są to plany pracy, czyli narzędzia kierowania podnoszące sprawność placówki, lecz dokumenty asekuracyjne (dla potrzeb kontroli) lub zwyczajowe (bo tak się po prostu zawsze robiło).

Druga trudność planowania działań placówki wynika z traktowania planu pracy dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej jako miejsca, w którym trzeba koniecznie zamieścić wszelkie przejawy szkolnego lub przedszkolnego funkcjonowania, jakby coś, czegoś nie ujęto w planie pracy, w rzeczywistości też nie mogłoby się pojawić. Pisało się (i nadal pisze) plany „worki”, plany „śmietniki”.

Innym aspektem tego samego podejścia jest zwyczaj obudowywania „planu głównego” niezliczonymi załącznikami do planu (np. plan pracy biblioteki, plan pracy świetlicy, plan pracy samorządu uczniowskiego, plan pracy pedagoga, plan pracy psychologa i inne). Po co dyrektorowi ten cały balast? On też często uważa, że jeśli podwładni złożą swoje plany, to nic nie budzi niepokoju. Rzadko analizuje się te załączniki, koreluje je z planem głównym, poprawia z punktu widzenia wymogów dobrego planu itp.

Planowanie – sprawne narzędzie

Jak zatem z planowania uczynić sprawne narzędzie kierowania? Spróbujmy ze wszystkich zapisów i sformułowań wypełniających szkolne dokumenty planistyczne wyodrębnić kategorie spraw i wskazać, gdzie powinno być ich miejsce.

I Idea szkoły lub przedszkola, ich cele strategiczne, zasady postępowania, reguły, obowiązki, uprawnienia i odpowiedzialność osób, nagrody i kary, długofalowe rozstrzygnięcia organizacyjne – to materia statutu szkoły lub przedszkola.

II Wybrane cele do osiągnięcia w określonym czasie, nakazane zadania (np. przez organ prowadzący, organ sprawujący nadzór pedagogiczny), etapowe stany rzeczy przybliżające cel, harmonogram realizacyjny, wskazówki dla wykonawców i ich nazwiska – to budulec planu pracy placówki.

III Coroczne stałe zdarzenia, imprezy, konkursy, wywiadówki, obchody i uroczystości, czynności kontrolne, narady i zebrania organów szkoły czy przedszkola tworzące pewien powtarzalny rytuał szkolnego życia – to materiał do kalendarza placówki.

IV Stan organizacyjny szkoły lub placówki w nadchodzącym roku szkolnym (uczniowie, oddziały, nauczyciele, przedmioty i ich tygodniowy wymiar itd.) – to decyzje do arkusza organizacji placówki.

V Cele kształcenia i wymagania programowe poszczególnych przedmiotów nauczania oraz sposoby realizacji – to materia programów i indywidualnych planów pracy nauczycieli (planu dydaktycznego zwanego także rozkładem materiału lub planem wynikowym, konspektów lekcyjnych).

VI Zadania statutowe różnych komórek wewnętrznych – to podstawa ich wewnętrznego planowania na konkretny okres, np. na rok szkolny.